image/svg+xml

De Dedemsvaartse roots van Sacha de Boer

Verhaal

De Dedemsvaartse roots van Sacha de Boer

Plaatje bij verhaal: msmd_sacha_01.jpg

Aan het begin van haar aflevering van het TV programma Verborgen Verleden, leest Sacha de Boer de brieven voor die haar dan 28-jarige overgrootmoeder Elizabeth ter Spill vanuit het ziekenhuis schrijft aan haar 2 jaar oude dochterje Anna. Anna Hamilton of Silvertonhill. Ik spits mijn oren. Anna Hamilton. Zocht ik die niet....

navigatie_2

Op de zoekpagina van www.bonmama.nl even snel gezocht op Anna Hamilton. En ja hoor, Daar is Sacha's oma. Op haar genealogische kaart zien we dat ze geboren is op 30 maart 1906 in het Noordhollandse Abbekerk, waar haar vader, Willem Hamilton of Silvertonhill,  Nederlands Hervormd predikant was. Anna's ouders waren in 1904 getrouwd en Anna was het eerste kind. In 1907 verhuisde het gezin naar de N.H. pastorie in het Friese Sijbrandaburen. Daar werd Anna's moeder na enige tijd ziek.
In Verborgen Verleden hoort Sacha dat haar overgrootmoeder eierstokkanker bleek te hebben, waaraan ze in 1909 is overleden.

In 1992 maakte ik deel uit van een werkgroep in de Historische Vereniging Avereest die zich tot doel stelde een inventarisatie te maken van de oude begraafplaats in de Mulderij bij Dedemsvaart, waar de "founding fathers" van Dedemsvaart begraven liggen in de nabijheid van het graf van Willem Jan baron van Dedem, de stichter der Dedemsvaart. In het najaar van 1992 schreef ik hierover een artikel. Bij die inventarisatie kwamen we ondermeer de graven van de familie Hamilton of Silvertonhill tegen.

Het plan in 1992 was om nabestaanden van de graven met grafsteen op te sporen, om hen er toe te bewegen de graven te onderhouden. Deze aanpak bleek niet zo succesvol, maar we kregen wel van de gemeente alle medewerking om nabestaanden op te sporen. We kregen zelfs ontheffing om in het archief van de belastingdienst -een grote hal op een industrieterrein in Apeldoorn- successie memories te raadplegen die nog niet aan de rijksarchieven waren overgedragen.

Zo vonden we ook Anna Hamilton of Silvertonhill, maar daar liep het spoor dood. We hebben in die tijd nog wel gecorrespondeerd met een andere nazaat van de familie Hamilton, maar uiteindelijk leidde het allemaal tot niets. Gelukkig verklaarde de gemeente dit deel van de begraafplaats een paar jaar later tot gemeentelijk monument en daarom liggen alle grafstenen er 25 jaar later nog net zo bij, maar wordt de begraafplaats -toen geheel overwoekerd- nu netjes onderhouden.

Ik keek gespannen naar de uitzending. Zou Sacha haar wortels in Dedemsvaart hebben opgegraven? Nee helaas! Na de inleiding over de veel te vroege dood van haar overgrootmoeder laat de redactie Sacha alvast naar Schotland vliegen, alwaar ze een mail van het CBG voorleest, waarin beschreven is dat haar betovergrootvader Willem Hamilton of Silvertonhill (de vader van de dominee), gemeente ontvanger was te Dedemsvaart. En vervolgens slaat Sacha een aantal generaties over om de razend interessante familiegeschiedenis in Schotland te ontwarren.

Sacha's voorouders in Dedemsvaart, gemeente Avereest

De gemeente Avereest is in 1819 afgesplitst van het voormalige schoutambt Ommen. In de vijf eeuwen daarvoor was de buurtschap Avereest heel langzaam gegroeid tot een 40-tal boerderijen langs het riviertje de Reest, met een kerk en een school. Verder was er alleen maar een uitgestrekt hoogveengebied waar op kleine schaal aan de teelt van boekweit werd gedaan en waar een herder zijn schapen weidde.

Er waren twee factoren aan het begin van de 19e eeuw waardoor er vaart kwam in de ontwikkeling van dit gebied:

  • In 1809 kreeg Willem Jan van Dedem (de titel baron kreeg hij pas later) van Koning Lodewijk Napoleon toestemming om een turfvaart van Hasselt naar de Avereester venen aan te leggen. In de periode 1811-1840 ontstond hierdoor de kern van het latere dorp Dedemsvaart, waar in 1819 een R.K. kerk werd gebouwd en in 1834 een Gereformeerde kerk.
  • In 1819 kreeg de Maatschappij van Weldadigheid het vruchtgebruik over de verlaten Ommerschans, om daar een bedelaarskolonie te vestigen. Die kolonie bestond daar tot 1890. Veel latere inwoners van Avereest hebben banden met die Ommerschans.

Een bijzonder aspect van Dedemsvaart is dat de Law of Heredity: "It takes three generations to make a Gentlemen" daar voor een aantal families niet van toepassing is geweest. Een aantal veenbazen, begonnen met niets en in dienst van de grondbezitters, maakten handig van hun positie gebruik en wisten hun oorspronkelijke broodheren voorbij te streven in de Vaart der Volkeren. Een aantal riante woningen langs de Dedemsvaart getuigt daar nog altijd van.

Huize Humosa van vervener Arend Berends, foto beeldbankavereest.nl

 

de familie Hamilton of Silvertonhill in dit decor

De grootvader van dominee Willem Hamillton of Silvertonhill, Theodoor Christiaan Wilhelm Hamilton of Silvertonhill, was in 1829 Rijksontvanger der Directe belastingen ter standplaats Heino. Hij trouwde dat jaar in Deventer met Maria ter Gunne, die vier weken later (!) het leven schonk aan een zoon, Johannes.

 

Overijsselsche Courant 30 januari 1829


Zo er al sprake was van vreugde rond deze geboorte, is deze van korte duur geweest, want twee weken later overleed Maria ter Gunne.

 

Opregte Haarlemsche Courant 19 maart 1829

 


Wanneer Theodor Hamilton of Silvertonhill Rijksontvanger te Heino is geworden heb ik nog niet achterhaald en evenmin weet ik of dit zijn eerste aanstelling was. Wel is duidelijk dat hij in de voetsporen van zijn vader, de gepensioneerde Kapitein Johannes Hamilton of Silvertonhill, trad, die op dat moment Commis en Visiteur der Belastingen was in Gramsbergen. Daar overleed in 1825 een 14-jarige dochter -zusje van Theodoor-. Een andere dochter trouwde in 1831 met predikant Lubbartus Bosch in Hardenberg. Johannes en zijn vrouw overleden in Gramsbergen in 1836 en 1837. 

Theodor Hamilton is niet lang na het overlijden van zijn echtgenote overgeplaatst van Heino naar Oldemarkt. Daar trouwde hij in 1830 met Helena Dumon.

 

Overijsselsche Courant 1 juni 1830


Zijn eerste vrouw was 8 maanden zwanger toen ze trouwde. Zijn tweede vrouw "slechts" 3 maanden. Ze schonk op 9 december van dat jaar het leven aan zoon Willem.

In Oldemarkt werden nog 2 kinderen geboren totdat Theodor in 1839 van standplaats ruilde met zijn collega in Wierden.

 

Overijsselsche Courant 14 juni 1839

 


De carrierre van Theodoor Hamilton in Wierden was van heel korte duur, want reeds 5 weken later werd melding gemaakt van zijn transfer van Wierden naar Staphorst.

 

Algemeen Handelsblad 20 juli 1839

 


In Staphorst werden twee kinderen geboren en in 1842 verhuisde het gezin naar Hasselt, waar het zesde kind werd geboren.

 

Rotterdamsche Courant 27 oktober 1842

 


Tenslotte werd Theodor Hamilton in 1846 benoemd in Avereest, zijn laatste standplaats.

 

Nederlandsche Staatscourant 6 augustus 1846

 


Het gezin Hamilton vestigde zich aan de Pol, in de woning van zijn voorganger, Mr M.J.A. Bannier, wiens echtgenote oomzegger van Willem Jan Baron van Dedem was.
Daar, op adres wijk H nr 42, vinden we het gezin in het bevolkingsregister van 1850. Hier werd het tiental kinderen volgemaakt.

Ruim tien jaar eerder, in 1834, komen we Theodoor Hamilton al tegen in Avereest, en wel in het boekwerkje "Leerrede ter inwyding van het KERKGEBOUW en ter vestiging van de GEREFORMEERDE GEMEENTE aan de DEDEMSVAART" door dominee G.H. van Senden.

tekening van het nieuwe N.H. kerkgebouw te Dedemsvaart in 1834


Op 23 maart van dat jaar werd het kerkgebouw van wat later de Nederlands Hervormde gemeente aan de Hoofdvaart te Dedemsvaart in gebruik genomen in aanwezigheid van Willem Jan baron van Dedem (wiens onderneming op dat moment in zwaar weer verkeerde) en bij welke gelegenheid de eerste dominee van Dedemsvaart, Antoni Hissink, werd bevestigd in zijn ambt. Dominee van Senden sprak bij die gelegenheid zijn leerrede uit en op veler verzoek werd die rede later dat jaar in druk uitgegeven. In het boek staat een lijst van intekenaren en daarbij is T.C.W. Hamilton of Silvertonhill, Rijksontvanger te Oldemarkt.

 

deel intekenlijst leerrede Ds van Senden 1834

wat verdient zo'n Rijksontvanger?
 

In het oudste bewaard gebleven register van inkomstenbelasting van Avereest, het Kohier van Hoofdelijke Omslag van 1853, zijn 263 personen aangeslagen. Theodoor Hamilton of Silvertonhill staat op plaats 46 met een aanslag van 23 gulden. Ter vergelijking: De grootverdieners in Avereest in 1853, verveners Bonne Berends, en de weduwe Roelof Veningen, zijn aangeslagen voor 80 gulden, de landbouwpionier Rudolph Albertus Kerkhoven (bekend van het boek Heeren van de Thee van Hella S. Haase) staat op plaats 5 voor 60 gulden, zijn evenknie Jonkheer G.C. Junius van Hemert, die verwant was aan Generaal Johannes van den Bosch, is aangeslagen voor 50 gulden, de dominees Hissink (Dedemsvaart) en de Koning (Oud Avereest) voor 33 gulden, burgemeester Herman Frederik Deel voor 27 gulden en een zekere Leo Brenninkmeijer, broer van Clemens en August Brenninkmeijer, eveneens voor 23 gulden.

In 1855 werd de woning van de familie Hamilton te koop aangeboden door de huurbaas, oliemolenaar Machiel Henders van der Veen.

 

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 4 mei 1855

 


Door deze advertentie kennen we de exacte locatie van de woning, kadastraal sectie C no 571, in 1860 hernummerd in sectie H nr 236.

 


Hier zien we een fragment kadasterkaart van de Pol uit 1860 geprojecteerd in Google Earth. In het ovaal huize de Pol waar de familie Hamilton of Silvertonhill woonde, rechts de Sponturfwijk en met de pijl aangegeven de positie van de fotograaf die 100 jaar later, omstreeks 1860, onderstaande foto maakte.

 

De Pol, kijkend in noordelijke richting, rechts de Sponturfwijk, foto beeldbankavereest,nl

 


Geheel rechts de woning waar de familie Hamilton van 1846 tot plm 1856 woonde.

In 1857 had Theodoor Hamilton plannen om een nieuwe woning te laten bouwen.

 

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 6 februari 1857

 


Echter, vrijwel zeker is deze aanbesteding op het laatste moment afgeblazen, want op 14 februari overleed Theodoor, slechts 53 jaar oud.

 

Opregte Haarlemsche Courant 9 maart 1857

 


De administratieve afwikkeling van een weduwenpensioen was in 1857 behoorlijk vlot, want reeds op 5 juni werd het pensioen bij Koningklijk Besluit vastgesteld. 

 

Nederlandsche Staatscourant 2 juli 1857

 

 

In zijn overlijdensacte zien we dat Theodoor overleed op het adres wijk G nr 60. Dat was niet toevallig: Het is het adres waar de weduwe Hamilton, geb. Dumon de volgende 8 jaar met haar kinderen zou wonen. Deze woning stond aan het Ommerkanaal bij de monding de Dorgelo's wijk; de tweede wijk vanaf de Dedemsvaart. Hier was veenbaas Gerrit Dorgelo in 1855 overleden. In de jaren die volgenden kreeg de wijk de naam Dorgelo's of Hamiltonwijk en onder die naam stond de wijk aan het eind van de eeuw nog steeds op de kaart.

 

fragment stafkaart 1901 met de Hamiltonswijk te Dedemsvaart


Theodoor's oudste zoon, Willem (geboren te Oldemarkt in 1830) trouwde in 1858 in zijn geboorteplaats met Weindina Vrouwkina Bramer. Zij kwam naar Dedemsvaart en het stel kreeg 10 kinderen. Willem Hamilton was landbouwer en hij pachtte zijn boerderij en grond langs de Hamiltonwijk.

opgestaan is plaats vergaan

In 1861 brak er in Dedemsvaart een politieke rel uit nadat er een tekort in de gemeentekas werd vastgesteld. De gemeente-ontvanger, Jan Martijn Harmans, werd gearresteerd op verdenking van verduistering en hij nam burgemeester Herman Frederik Deel in zijn val mee. Uiteindelijk konden er in diverse rechtszaken geen harde bewijzen geleverd worden tegen beiden, maar het kostte beiden wel hun baan. Burgemeester Deel vertrok van Dedemsvaart, streed succesvol voor eerherstel en werd benoemd tot burgemeester de Groningse gemeente 't Zand. Harmans bleef in Dedemsvaart wonen en kwam later als zaakwaarnemer en administrateur aan de slag.

Willem Hamilton of Silvertonhill werd in 1862 benoemd als gemeente-ontvanger van Avereest, een betrekking die hij tot aan zijn dood in 1902 uitoefende.
Hij combineerde deze baan met zijn oude beroep als landbouwer. Daarnaast was hij ook zakelijk actief in Dedemsvaart. Zo was hij vennoot in de firma A. de Jong en Comp. die in 1863 een moderne glasblazerij stichtte in Dedemsvaart.

 

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 18 december 1863

 


Deze onderneming was landelijk actief in het aanbieden van met name flessen.

 

Algemeen Handelsblad 8 april 1864

 


In 1864 kocht Willem Hamilton de woning van zijn voorganger Harmans aan de Hoofdvaart (thans Hoofdvaart 193). Hij liet over de Vaart een vonder (voetbrug) bouwen opdat hij gemakkelijk zijn landbouwgronden aan de zuidzijde van de Vaart kon bereiken. Dit vonder kreeg de naam Hamiltonsvonder.

 

Hamiltonsvonder omstreeks 1920, foto beeldbankavereest.nl

 


Op de volgende foto zien we hetzelfde vonder in vervallen staat, omstreeks 1960.

 

het vervallen Hamiltonsvonder met de woning van Willem Hamilton, omstreeks 1960, foto beeldbankavereest.nl

 


Op de achtergrond de woning waar Willem Hamilton woonde van 1865 tot aan zijn dood in 1902.
Het gezin van Willem Hamilton en Weindina Vroukina Bramer werd gezegend met 10 kinderen, waarvan er 3 jong overleden. Op 5 juli 1873 overleed Weindina, haar man met 7 kinderen achterlatend.

Net als zijn vader, 44 jaar eerder, zocht en vond Willem Hamilton een moeder voor zijn kinderen. Het werd Diderica Willemina Angenieta Hissink, een 31-jarige dochter van dominee Antoni Hissink. Dominee Hissink kwam in 1834 met zijn vrouw en 3 kinderen naar de nieuwe pastorie in Dedemsvaart, waar tot 1855 nog 7 kinderen werden geboren, waaronder Diderica in 1842. De familie Hissink vertrok in 1866 van Dedemsvaart naar Amsterdam maar vermoedelijk bleven er warme banden met Dedemsvaart, waardoor Diderica in beeld kwam voor een terugkeer naar haar geboortedorp. Zij schonk tot 1880 het leven aan nog eens vier kinderen, twee jongens en twee meisjes.

 

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 31 oktober 1874

 


Zoals Willem's broers en zusters van Dedemsvaart vertrokken om -meest goed opgeleid- elders en het land en de wereld een bestaan op te bouwen, vertrokken ook zijn eigen kinderen één voor één van Dedemsvaart. Het tweede kind uit zijn tweede huwelijk, zoon Willem jr, vertrok in 1891 van Dedemsvaart naar Kampen om daar aan zijn studie Theologie te beginnen. We zien hem echter nog éénmaal terug aan de Vaart. In het bevolkingsregister van 1900-1910 is hij op 7 januari 1902 ingeschreven, komend uit Leiden. Als beroep geeft hij op: student (dat is hij dan al tien jaar!). Waarschijnlijk komt hij naar Dedemsvaart omdat het niet goed gaat met zijn vader, Willem sr. Die overlijdt namelijk op 25 maart van dat jaar, 71 jaar oud en nog steeds in functie als Gemeente-ontvanger, een dienstverband van 40 jaar!

Dat ook aan Dedemsvaart het gezegde "de een zijn brood..." gebezigd wordt blijkt een week later.

De een zijn dood...

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 4 april 1902

 


De familie Hamilton of Silvertonhill laat geen gras groeien over de afwikkeling van de boedel. Een maand later wordt de woning met bijbehorende gronden en een tuinmanswoning publiek verkocht.

 

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 5 mei 1902

 


In het bevolkingsregister zien we dat Willem jr met zijn moeder en zijn zuster Diderica op 11 september 1902 zijn uitgeschreven naar de plaats Hem in Noordholland. Daar had hij op 7 september het predik-ambt aanvaard, zo lezen we in 1934 in een necrologie.
In 1904 trouwde hij met de Groningse Elizabeth ter Spill en vertrok hij naar Abbekerk, waar dochter Anna, de oma van Sacha de Boer, werd geboren. Hoe dat verhaal verder ging zagen we in Verborgen Verleden.

Willem hertrouwde in 1916 en Willem's moeder, de Dedemsvaartse domineesdochter Diderica Hissink, reisde met het gezin van zoon Willem mee tot aan het Friese Bergum, in de gemeente Tietjerkstradeel. Daar overleed ze in 1925. Ze werd begraven in Dedemsvaart, bij haar man en diens eerste echtgenote.

 

Het graf van Willem Hamilton en zijn beide echtgenotes in de Mulderij te Dedemsvaart

 


Eerder in datzelfde jaar 1925 overleed de laatste Hamilton of Silvertonhill in Dedemsvaart, ongehuwde schoonzuster Jantine Wilmine.

 

grafsteen van Jantine Wilmine Hamilton, begraafplaats MulderijCaption

 


Daarmee kwam er een einde aan een 80-jarige relatie van de familie Hamilton of Silvertonhill en Dedemsvaart.

 

Leeuwarder Nieuwsblad 10 december 1934

 


Ds Willem Hamilton of Silvertonhill overleed in 1934. Zijn dochter Anna trouwde het jaar ervoor in Nieuwe Niedorp met de arts Cornelis Reyerus Nicolaas de Boer, Sacha's grootvader.

 

deel kwartierstaat Anna Hamilton of Silvertonhill

 

 

Als U over de Hoofdvaart naar Dedemsvaart rijdt en dit huis passeert, nr 193-195, denk dan nog eens aan de familie Hamilton of Silvertonhill.

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Verborgen Verleden, Dedemsvaart
Personen:Hamilton Of Silvertonhill, Sacha De Boer
Periode:1835-1909

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.